Στα δύο προηγούμενα σημειώματά μας παρουσιάσαμε επιλογές από το πρόσφατο βιβλίο του μεσσήνιου ιστορικού Βασίλη Παναγιωτόπουλου “Δύο Πρίγκηπες στην Ελληνική Επανάσταση” (Εκδόσεις ΑΣΙΝΗ – Αθήνα 2015, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών), που αφορούσαν στους Δημήτριο Υψηλάντη και Αλέξανδρο Καντακουζηνό, στην κάθοδό τους στην Πελοπόννησο την Άνοιξη του 1821 και στη σημαντική συμβολή τους στην έναρξη του απελευθερωτικού Αγώνα, σε συνεργασία με τους ντόπιους στρατιωτικούς ηγέτες Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη – Θεόδωρο Κολοκοτρώνη κ.ά., και τους “πολιτικούς καθοδηγητές” ηγετικούς φιλικούς Γρηγόριο Δικαίο και Χριστόφορο Περραιβό.
Σε όλα όμως τα σχέδια της Φιλικής Εταιρείας, “Σχέδιον Γενικόν” Ιούνιος 1820 – “Σχέδιο Ισμαηλίου” Οκτώβριος 1820, προβλεπόταν κάθοδος στην Πελοπόννησο του επιλεγέντος από τους Φιλικούς (με σύμφωνη γνώμη του Ι. Καποδίστρια) “Γενικού Αρχηγού – Γενικού Επιτρόπου της Αρχής” πρίγκηπα Αλέξανδρου Υψηλάντη και του επιτελείου του, στο οποίο συμμετείχαν οι αδελφοί του πρίγκηπες Γεώργιος και Νικόλαος, ο πρίγκηπας Γεώργιος Καντακουζηνός, και ως “πολιτικός καθοδηγητής – επίτροπος της Υπερτάτης Αρχής” ο ίδιος ο Εμμανούλ Ξάνθος. Μόνιμος συνοδός και ο πολιτικός μέντορας του Υψηλάντη Γεώργιος Λασσάνης. Εντελώς απροσδόκητα όμως για όλους τους εμπλεκόμενους, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης τροποποιεί τον συνολικό σχεδιασμό, τον οποίο είχε αποδεχθεί και συναποφασίσει, και αντί του άξονα Μάνη – Σούλι επιλέγει ως προτεραιότητα τον άξονα Μολδοβλαχία – Κωνσταντινούπολη.
Γράφει σχετικά ο Βασίλης Παναγιωτόπουλος :
“δεν είναι κατανοητό το να κρατά ο Αρχηγός σε άγνοια τους βασικούς συντελεστές της εξέγερσης, όπως ο Σέκερης, ο Δικαίος, ο Περραιβός κ.ά., οι οποίοι εξακολούθησαν να ενεργούν βάσει παλαιών εντολών. Ακόμη και ο Ξάνθος, που ζεί μαγεμένος στη σκιά του Υψηλάντη, θεωρητικά σύνδεσμος της Εταιρείας με τον Αρχηγό και, υποτίθεται, επιτηρητής των κινήσεών του, δεν είχε καθαρή εικόνα των πραγμάτων”. “ Έμμεσα, αλλά ουσιαστικά, ο Ξάνθος αρνείται τον δεσμευτικό χαρακτήρα των αποφάσεων αυτών (σ.σ. “Σχέδιον Γενικόν” & “Σχέδιο Ισμαηλίου”), δικαιολογώντας έτσι την παραβίασή τους από τον Υψηλάντη, κυρίως στο ζήτημα της έναρξης του Αγώνα από τις Ηγεμονίες, και βέβαια τη δική του ευθύνη. Ίσως μάλιστα να τον βάρυνε ψυχολογικά και η απουσία του από το Κισνόβι κατά την κρίσιμη εκείνη 21η Φεβρουαρίου 1821, ημέρα της εσπευσμένης αναχώρησης για το Ιάσιο”.
“πόσο επεξεργασμένη ήταν άραγε η ιδέα διάβασης της Βαλκανικής από ένα πολυάριθμο σώμα επιθετικών πολεμιστών – επαναστατών, χωρίς επιμελητεία και βέβαια χωρίς κανενός είδους κρατική ή διπλωματική κάλυψη ?”. (σημειωτέον ότι) “το αίτημα του Υψηλάντη προς τον Τσάρο (κατά την “αμήχανη στάθμευσή του” στην Κολεντίνα και την αδυναμία του να εισέλθει στο Βουκουρέστι), που ζητούσε εκ των υστέρων, την αρωγή για να μεταφέρει τη δράση από τις Ηγεμονίες στην Ελλάδα μέσω Σερβίας, δεν πήρε ποτέ απάντηση”.
Εδώ κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν βασικές προβλέψεις και διαφορές των δύο Σχεδίων :
Το “Σχέδιον Γενικόν”, που συντάχθηκε από τους πελοποννήσιους Γεώργ. Λεβέντη και Γρηγ. Δικαίο στο Βουκουρέστι τον Ιούνιο 1820 :
“προβλέπει την κάθοδο του Υψηλάντη στην Πελοπόννησο (Μάνη) από κοινού με τον Γρηγ. Δικαίο (άρθρο ΣΤ΄) και την άμεση αναχώρηση από εκεί του Περραιβού για την Ήπειρο όπου θα αναλάμβανε την τοπική ηγεσία του Αγώνα (άρθρο Δ΄). “η κάθοδος του Υψηλάντη θα γινόταν αποκλειστικά δια θαλάσσης.” (ενώ) “σε κανένα σημείο του δεν προβλέπεται εκστρατεία του Υψηλάντη στις Ηγεμονίες ή έστω (σ.σ. “αβλαβής”) διέλευση μέσω των Ηγεμονιών προς τη Νότια Ελλάδα. Αντίθετα, στην περιοχή των Ηγεμονιών προτείνονται δύο δράσεις καθαρά συμπληρωματικού χαρακτήρα: κατάληψη από ελληνικό ναυτικό σώμα υπό τον Δημήτριο Καλαματιανό των τουρκικών πλοίων του Δούναβη και ενεργοποίηση Γεωργάκη και Σάββα στο πλευρό του Βλαδιμηρέσκου” (ως δράσεις αντιπερισπασμού). …. “οι συντάκτες του (“Σχεδίου Γενικού”) γνωρίζουν τις ιδέες κάποιων Φιλικών περί κατάληψης της Κωνσταντινούπολης και του στόλου και τις απορρίπτουν, ενώ προτείνουν ως ρεαλιστική μόνο την πυρπόληση του στόλου, σιωπηρώς και ανωνύμως, δηλαδή χωρίς να αποκαλυφθεί η ταυτότητα της Φιλικής Εταιρείας και της Ελληνικής Επανάστασης.”
Το “Σχέδιο Ισμαηλίου” (Οκτώβριος 1820), αντίθετα, προβλέπει :
“την κάθοδο του Υψηλάντη μέσω χερσαίου δρομολογίου (από Κισνόβι) μέχρι την Τεργέστη και από εκεί δια θαλάσσης με εταιρικό πλοίο στη Μάνη ……. ριζική αλλαγή του σχεδίου δράσης της Εταιρείας στην Κωνσταντινούπολη. Στο Ισμαήλι οριστικοποιήθηκε ένα άλλο, μαξιμαλιστικό σχέδιο, που προέβλεπε την κατάληψη – και όχι πυρπόληση – του στόλου, την πυρπόληση αντίθετα της Κωνσταντινούπολης, καθώς και προπάθεια σύλληψης ή εξόντωσης του Σουλτάνου, Αυτό το σχέδιο, προφανώς κατ’ αντιδιαστολή προς το “Σχέδιον Γενικόν”, αποκλήθηκε “Σχέδιον Μερικόν Κωνσταντινουπόλεως”
Όπως συνεχίζει ο Βασίλης Παναγιωτόπουλος :
“Ουσιαστικά βρισκόμαστε σε μιά νέα επιστροφή στο Ρηγικό παμβαλκανικό και αυτοκρατορικό όραμα, χωρίς αυτή τη φορά τη δημοκρατική διάσταση μιάς γαλλο-ελληνικής πολιτείας, όπως διαφαινόταν στα σχέδια του Ρήγα και στις προσδοκίες του Κοραή. Αναρωτιέται κανείς μήπως μια ρωσο-φαναριώτικη αυτοκρατορία είχε σφηνωθεί στα μυαλά κάποιων πρωτόγονων πολιτικών στην πρώτη, ανώριμη, φάση της Ελληνικής Επανάστασης”. και “η αφετηρία ή οι αιτίες της αλλαγής, παραμένουν ένα καλά κρυμμένο ιστορικό μυστικό, εκτός από ένα κοινό τόπο που ανακυκλώνεται από το 1821 ως τις μέρες μας, σύμφωνα με τον οποίο ο Υψηλάντης έλαβε από άδηλη αλλά αξιόπιστη πηγή την πληροφορία ότι το “μυστικό” είχε αποκαλυφθεί στην Υψηλή Πύλη και υπήρχε άμεσος κίνδυνος προληπτικών μέτρων και αντιποίνων, κάτι που τον οδήγησε στην εσπευσμένη ενέργεια”. (υπήρξαν όμως περισσότερα επεισόδια, όπου κάποιος ) “υποτιθέμενος πληροφοριοδότης, πανικόβλητος ο ίδιος, μετέφερε το άγχος και τον πανικό του και στον αρχηγό. (π.χ.) το επεισόδιο με τις πληροφορίες του Σάββα Φωκιανού”.
(σ.σ. Εδώ αξίζει να αναφερθεί η εντελώς διαφορετική και ψύχραιμη αντιμετώπιση αυτών των “επεισοδίων” από τους έμπειρους στην ελληνική και φαναριώτικη πραγματικότητα “αποστόλους” της Φιλικής Εταιρείας, Δικαίο και Περραιβό, αλλά και από τον ίδιο τον Ξάνθο, π.χ. ) : Στην – λαθεμένη όπως αποδείχτηκε – πληροφορία του Σάββα Μπίμπαση / Καμινάρη Φωκιανού, από το Βουκουρέστι προς τον Υψηλάντη περί “προδοσίας του μυστικού” :
(όταν) “ο Αρχηγός ενεργοποίησε (πρόωρη) γενική εξέγερση για τις 15 Νοεμβρίου 1820 στις Ηγεμονίες, η απόφαση πάρθηκε στο Κισνόβι από τον Υψηλάντη, προσωπικώς, στις 24 Οκτωβρίου και ίσχυσε ως την 1η Νοεμβρίου 1820, ημερομηνία ακύρωσης της εντολής”, (τότε):
α) Ο Ξάνθος (στα απομνημονεύματά του γράφει ότι) με δική του ευθύνη δεν προώθησε τις διαταγές περί κήρυξης της Επανάστασης στις 15 Νοεμβρίου 1820 που έλαβε από τον Υψηλάντη, ο οποίος στη συνέχεια “πεισθείς ευαρεστήθη”, δηλ. έμεινε ικανοποιημένος από την “απείθεια” !!
β) Ο Περραιβός, την 1η Νοεμβρίου 1820 από το Σουλινά, απαντά στην κοινοποίηση της αναστολής της εξέγερσης από τον Ξάνθο, πως “δεν είχε πάρει στα σοβαρά την “κήρυξη” της Επανάστασης για τις 15 Νοεμβρίου από τον Υψηλάντη”, κάνοντας αυστηρή κριτική της
γ) Ο Δικαίος αναχωρεί από Σουλινά για την Πελοπόννησο, υλοποιώντας τα ήδη συμφωνηθέντα Σχέδια, “Γενικόν” και “Ισμαηλίου”
Ενώ λοιπόν – εκ πρώτης όψεως – οι αλλαγές σχεδίων και προτεραιοτήτων από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη μοιάζουν απροσδόκητες, ανεπεξέργαστες, βιαστικές έως και ακατανόητες, ο Βασίλης Παναγιωτόπουλος επιχειρεί στο βιβλίο του και μια εναλλακτική ερμηνεία, λαμβάνοντας υπόψιν του τις εξής διαπιστώσεις :
- Το δρομολόγιο “θυμίζει κάπως το βασικό στρατηγικό σχέδιο του ρωσικού στρατού, να φθάσει μέσω του ίδιου, λίγο – πολύ, δρομολογίου στην Κωνσταντινούπολη. …. δεν θα ήταν ολότελα αυθαίρετο να συσχετίσουμε την ιδιότητα του Αλέξανδρου Υψηλάντη ως αξιωματικού (σ.σ. στρατηγού) του ρωσικού στρατού με το σχέδιό του διάβασης της Βαλκανικής. Μήπως ήταν κοινωνός τέτοιων επιτελικών σχεδίων της 2ης ρωσικής στρατιάς της Βεσσαραβίας, μερικοί ανώτεροι αξιωματικοί της οποίας ήταν στενοί προσωπικοί φίλοι και ομοϊδεάτες του; (π.χ. Ιντζώφ, Μιχ. Ορλώφ, Πάβελ Πέστελ κ.ά. “Δεκεμβριστές”).
- Ίσως συνυπολογίστηκε (στο “Σχέδιον Μερικόν Κων/πόλεως”) “η απαίτηση των προκρίτων της Πελοποννήσου, καθώς επίσης και το πάγιο αίτημα των Υδραίων και των προκρίτων των άλλων νησιών, περί προκαταβολικού εμπρησμού του τουρκικού στόλου της Κωνσταντινούπολης, ως προϋπόθεσης για τη συμμετοχή τους στην επανάσταση”.
- “δεν είναι άστοχο να σκεφτούμε μια φαναριώτικη διάσταση των πραγμάτων και μια ειλικρινή και πατριωτική, αλλά παλαιάς κοπής, ώθηση της ελληνικής εξέγερσης προς τη ρωσο-βλαχομολδαβική της διάσταση”. (άλλωστε) “την έναρξη της εξέγερσης από τις Ηγεμονίες καλλιεργούσε και η ελληνική κοινοτική αριστοκρατία της Πελοποννήσου μέσω του απεσταλμένου της Ιωάννη Παπαρρηγόπουλου, ως έμπρακτη επιβεβαίωση της ρωσικής συμμετοχής και των πλεονεκτημάτων στη Νότια Ελλάδα από την απασχόληση μεγάλων τουρκικών δυνάμεων στο βόρειο μέτωπο”.
- “Η επικοινωνία του Υψηλάντη με τους ισχυρούς Έλληνες οπλαρχηγούς των Ηγεμονιών (Γεωργάκης Ολύμπιος, Σάββας, Βασ. Καραβιάς, κ.ά.) και η παρατεινόμενη παραμονή του στο Κισνόβι, που το μετατρέπει de facto σε επιτελικό κέντρο μιάς νέας επαναστατικής ζώνης (Νότια Ρωσία, Ηγεμονίες), δημιουργούν νέες συνθήκες.”
- “Στο Κισνόβι βρίσκεται σε στενές επαφές με τους δημοκράτες αξιωματικούς του ρωσικού στρατού του Νότου, τους μετ’ ολίγον “Δεκεμβριστές” , οι οποίοι παραβλέποντας ή αδιαφορώντας για το αν είχε ο Υψηλάντης την τυπική έγκριση του Τσάρου προσβλέπουν στην ανατρεπτική διάσταση του απελευθερωτικού αγώνα του συναδέλφου τους και των Ελλήνων, και είναι πρόθυμοι να τον στηρίξουν”. (σ.σ. ο φίλος του Αλέξανδρου Υψηλάντη και του Γεώργιου Καντακουζηνού, συνταγματάρχης Πάβελ Πέστελ, θεωρητικός των Δεκεμβριστών, εκτελέστηκε το 1825).
- “Το σχήμα ενισχύεται από την πρόσφατη προσχώρηση στη Φιλική Εταιρεία του Ηγεμόνα της Μολδαβίας Μιχαήλ Σούτσου και του βασικού συνεργάτη του, Μεγάλου Ποστέλνικου της Ηγεμονίας Γιακωβάκη Ρίζου-Νερουλού, καθώς και από τις ζυμώσεις (λόγω) της διαδοχής στο αξίωμα του Ηγεμόνα της Βλαχίας (μετά) το θάνατο του Αλέξανδρου Σούτσου”.
- “Η εικόνα ολοκληρώνεται από την εμφάνιση του Βλαδιμηρέσκου ως πρωταγωνιστή μιάς ανεξάρτητης βλαχικής εξέγερσης, σχέδιο συμβατό με τα ποικίλης καταγωγής βαλκανικά προεθνικά οράματα των Ελλήνων Φιλικών και των Βαλκανίων συνοδοιπόρων τους”.
Όμως, ακόμη και άν συνυπολογιστούν οι παραπάνω πολιτικο-στρατιωτικές συγκυρίες, η μονομερής “αλλαγή του αρχικού σχεδιασμού του Συμβουλίου του Ισμαηλίου απο τον Αλέξ. Υψηλάντη, χωρίς την ενημέρωση των περιφερειακών υπευθύνων της εξέγερσης …… του Γρηγ. Δικαίου για την Πελοπόννησο και τα νησιά Ύδρα και Σπέτσες, και του Χριστοφ. Περραιβού για την Ήπειρο …… ακύρωσε το πλεονέκτημα του ενιαίου ηγετικού κέντρου και της εκλογής Γενικού Αρχηγού, που είχε κερδηθεί με την αρχηγία Υψηλάντη, καθώς και το πλεονέκτημα της συντονισμένης δράσης και της πειθαρχίας.”
Κωνσταντίνος Α. Μαρκάκης, Εκπρόσωπος “Φίλων της Βέργας”
Δημοσιεύθηκε 7 Δεκ. 2016 στην εφημερίδα Καλαμάτας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ online